Gouden uur
Blauwe uur

De dageraad en zonsondergang zjn twee heel geschikte momenten van de dag om goede foto's te nemen (landschappen, gebouwen, zelfs portrets). De hemel is nog zichtbaar en is in evenwicht met de openbare verlichting.

We onderscheiden verschillende fasen bij zonsondergang en bij zonsopkomst. Een precieze tijdsbepaling is niet mogelijk omdat dit van het weer afhangt (bijvoorbeeld de zon die achter de volken verdwijnt bij zonsondergang). Bij betrokken hemel is er in ieder geval geen sprake van het gouden en het blauwe uur.

De fasen worden sneller doorlopen aan de evenaar en trager dichtbij de polen. Tijdens de polaire nacht wordt het nooit dag, maar blijft het land in de schemering.

Bij zonsopgang en zonsondergang is het verloop identiek (maar omgekeerd) en kan enkel verschillen door de weersomstandigheden.

Er zijn 4 fasen te onderscheiden:

• Het gouden uur (golden hour) als de zon laag boven de horizon hangt (minder dan 6°)
  We hebben lange schaduwen, de kleur van de omgeving is overwegend geel tot rood. Digitale sensoren zijn gevoelig voor infra-rood en kunnen in sommige gevallen overstuurd worden, zeker als men oppervlaktes fotografeert die de infra-rode straling sterk weerkaatsen (zoals de huid). Het is hier aangeraden het beeld te onderbelichten om dergelijke fenomenen te voorkomen, want het verbeteren van een beeld dat overbelicht is geeft vaak een belabberd resultaat.

  Het is een goed moment om landschappen te fotograferen. Ze veranderen van het ene minuut op de andere (terwijl het landschap ongeveer identiek is geweest de ganse dag). Het gouden uur is ook interessant voor portrets, het lage licht zorgt ervoor dat er geen schaduwen onder de wenkbrauwen zijn.

• Het blauwe uur (heure bleue) komt ongeveer overeen met de "burgerlijke schemering" (civil twilight)
  De zon is niet meer zichtbaar en de hemel krijgt een blauwe tint, behalve daar waar de zon onder gegaan is. Onderwerpen kunnen nog altijd onderscheiden worden. Landschappen krijgen een diepte die ze niet hadden bij gewoon licht.

  De straatverlichting en de andere lichten worden aangestoken op het einde van de "burgerlijke schemering". De lichtbalans tussen de hemel en de straatverlichting is optimaal, want de relatief heldere hemel zorgt nog voor een deel van het licht.

• De zeevaartkundige schemering (nautical twilight) komt overeen met een positie van de zon van -6° tot -12° onder de horizon.
  De hemel heeft een diepblauwe kleur en geeft geen licht meer. De heldere sterren en de maan zijn zichtbaar. De horizon is nog steeds zichtbaar (vandaar de naam zeevaartkundige schemering: de horizon kan nog steeds gebruikt worden als referentie voor metingen). Bij fotografie moet men een statief gebruiken, want de sluitertijden worden lang.

• De astronomische schemering komt overeen met een positie van de zon tussen -12° en -18° onder de evenaar.
  De hemel is zwart, maar nog te helder voor astronomische metingen. Astronomen die moeilijk zichtbare hemellichamen willen fotograferen moeten nog wat afwachten. Voor de landschapsfotograaf komt deze fase in de praktijk overeen met de nacht.

Beeldcorrectie: onderbelichten?

Men kan bewust het beeld onderbelichten om het beeld donkerder te maken op een natuurlijke manier, maar in de praktijk bekomt men betere resulaten als men de foto's acheraf bewerkt. Het voordeel van een bewerking achteraf is dat het fototoestel meer licht krijgt: de ruisafstand kan dus groter zijn. Als men de foto's achteraf bewerkt, dan verdwijnt de ruis in de donkere beeldelementen.

De twee laatste foto's rechts zijn genomen juist na zonsondergang, aan het begin van het blauwe uur (die in feite minder dan een uur duurt). De foto's werden genomen meer dan 10 jaar geleden. De foto's werden 1 stop onderbelicht. Ik beschikte toen over de Sony DSC-F828 die op zijn laagste ISO-waarde gebruikt werd (dit toestel produceert nogal ruis). De sluitertijd was toen 1/5, wat een statief noodzakelijk maakte. De Canon 20D (met evenveel pixels) kan op een hogere ISO-waarde gebruikt worden.

Aan de grond hebben we hoofdzakelijk de groene, gele, orange en rode stralen die in rechte lijn van de zon afkomen. Hoe lager de zon boven de horizon, hoe dikker de luchtlaag en hoe meer kleuren er verstrooid worden. Als de zon juist boven de horizon zit, blijven er enkel de rode en orange lichtstralen over.

Maar het verstrooid licht is niet verloren: de lucht lijkt blauw, terwijl die eigenlijk zwart had moeten zijn, de kleur van de hemel. Als de zon juist onder de horizon verdwenen is, is er nog veel verstrooing en ziet de hemel er donkerblauw uit. Als de zon lager dan 15° onder de horizon zit, dan is er geen verstrooing meer en ziet de lucht er zwart uit.

De wolken bestaan uit waterdruppels (veel groter dan de luchtmoleculen) die alle stralen evenveel verstrooien. Daarom zijn de wolken wit.

Dezelfde verstrooing vindt plaats op een kleinere schaal. Melkglas dat door een puntbron belicht wordt ziet er blauw uit door de verstrooing en de lichtstralen die door het glas passeren zijn orange geworden.

Een gelijkhaardig natuurkundig fenomeen is het Tyndall effekt, die echter hier niet van toepassing is.