Filmontwikkeling

Mensen hebben altijd hun films zelf ontwikkeld. Tegenwoordig zijn er minder en minder ontwikkelcentrales (en bepaalde types film worden al 10 jaar niet meer ontwikkeld). De mensen die nog met films werken gaan ook de laatste stap zetten en ook hun films zelf ontwikkelen.

Je zal een scanner nodig hebben om de ontwikkelde films te digitaliseren. Het is mogelijk een digitaal fototoestel te gebruiken in een zelfgemaakte filmscanner, maar de resultaten die een echte scanner bieden zijn toch van een hoger niveau. Dia's kunnen een hogere dynamiek hebben dan wat het digitaal fototoestel kan opnemen.

Kodachrome

Maar naast Kodachrome bestaat er ook Ektachrome (voor positieve ontwikkeling) en Kodacolor (voor negatieven) en monochrome emulsies die gemakkelijker te ontwikkelen zijn. Hier volgt een lijst van wat tegenwoordig nog doenbaar is.

Inscannen of fotografisch afdrukken?

Men kan ook zelf afdrukken maken op chemisch fotopapier, maar het printen heeft eigen eisen, er moeten andere produkten gebruikt worden. Tijdens het maken van afdrukken kan men het process bijsturen (tegenhouden en doordrukken) maar het vraagt zeer veel ervaring. Het is eventueel te doen met zwart-witte afdrukken, het is moeilijker als je in kleur werkt.

Als je in kleur werkt (dus met negatieven), dan heb je verkeerde kleuren en omgekeerde helderheden. Het is moeilijk na te gaan of er een kleurzweem aanwezig is. In ieder geval zal je kleurfilters moeten gebruiken om de witbalans bij te stellen. Zet je digitaal fototoestel vast op 5000K en neem een paar foto's binnen en buiten: je zal merken dat de meeste foto's een kleurzweem hebben. De kleurenfilms zijn van het type "Daylight" en hebben geen automatische kleurbalans. Het afdrukken van kleurenfoto's met een vergroter is dus een zeer moeilijke handeling.

Zwart-wit films

De ontwikkeling gebeurt bij 20° maar de exacte temperatuur is van minder belang in vergelijking met kleur. De juiste temperatuur is vooral van belang voor het eerste bad (ontwikkeling), maar zorg ervoor dat alle baden op ongeveerd ezelfde temperatuur zitten. Door de temperatuursprong kan de emulsie beschadigd geraken.

Er zijn twee of drie grote stappen nodig bij de ontwikkeling van zwart-wit:

• Het ontwikkelen is het zichtbaar maken van het latent beeld;
  Dit is de meest belangrijke fase, want bepalend voor het uiteindelijk beeld.

• Voor een positieve ontwikkeling is er de omkeerfase
  Deze fase is minder kritisch (tijd en temperatuur), maar zorg toch voor een juiste timing.

• Bij de stabilisatie worden de aktieve bestanddelen van de emulsie gespoeld.
  Deze fase is belangrijk voor de bewaring van de emulsie.

Er is geen standaard-formule voor een zwart-wit ontwikkeling en de ontwikkeling kan zelfs met huishoudprodukten gebeuren: oploskoffie, natriumcarbonaat (huishoudsoda) en vitamine C (caffenol ontwikkeling). Andere combinaties zijn ook mogelijk. De ontwikkeling met caffenol heeft de neiging het korrel meer zichtbaar te maken.

Het is belangrijk dat de produkten volledig opgelost zijn voordat de behandeling kan starten. Niet opgeloste partikels kunnen sporen nalaten op de emulsie (zowel helder als donker, naargelang het produkt dat onvoldoende opgelost is). Maar in de meeste gevallen is een ontwikkeling met caffenol heel goed te doen.

De caffenol oplossing is enkel de ontwikkelaar die het beeld zichtbaar zal maken. Het is een ecologische ontwikkelaar, maar de volgende stappen die ook nog uitgevoerd moeten worden gebruiken scheikundige stoffen die niet zo ecologisch zijn. Het is beter te gaan voor beproefde produkten (kant-en-klare ontwikkelkits). Dan ben je zeker dat de filmontwikkeling goed zal verlopen.

Na de ontwikkeling is er een stopbad nodig, dit is een zwakke zuur (bijvoorbeeld sterk verdunde azijn) die de reakties zal stilleggen. Caffenol is zo'n trage ontwikkelaar dat een stopbad zelfs niet nodig is: gewoon spoelen is voldoende.

Om een positief beeld te bekomen moet het metallisch zilver verwijderd worden (bleken). Nu zit er in de emulsie enkel nog de zilverzouten die niet ontwikkeld zijn geweest. De emulsie is nu nog altijd lichtgevoelig, maar kan enkel het positief beeld doen ontstaan.

Het positief beeld wordt ontwikkeld, de emulsie wordt gefixeerd en gespoeld. Er zijn verschillende sites die uitleg geven hoe dit allemaal moet gebeuren, maar de beste manier is eens te rade gaan bij een fotograaf die nog zelf zijn films ontwikkelt.

De film kan nu gescand worden. Bij een positieve ontwikkeling heb je een normaal beeld. Een film dat onderbelicht is geweest kan sterker ontwikkeld worden, maar voor de eerste films zou ik je toch aanraden de film correct te behandelen.

Nog een paar opmerkingen:

• Nadat je de produkten in de ontwikkeltank hebt gedaan, de tank lichtjes tegen de tafel tikken om mogelijke luchtbelletjes te doen loskomen. Deze zullen sporen doen ontstaan op de emulsie.
• De ontwikkeltank schudden moet je lezen als: ontwikkeltank omdraaien en weer rechtzetten. Als er te sterk geschud wordt kan er een sluier ontstaan. Men raadt aan de tank om de 30 seconden om te keren (driemaal, en dan om de minuut tot de tijd verstreken is).
• Wat het spoelen betreft: zie opmerkingen kleurontwikkeling
• Bij de laatste spoelbeurt kan men een paar druppeltjes zachte detergent toevoegen. De oplossing niet teveel schudden, je moet geen zeepsop bekomen.

Kleurenfilm

Er zijn aparte produkten voor de positieve en negatieve ontwikkeling. Het gebruiken van de verkeerde produkten (C41 voor positieffim, bijvoorbeeld) geeft een beeld, maar met onjuiste kleuren. Begin met de juiste produkten, later kan je experimenteren.

Het werken met negatieffilm is niet aangeraden. Het beeld dat je bekomt komt niet overeen met de werkelijkheid en het is moeilijk te zien of de ontwikkeling goed verlopen is. De meeste negatieffilms hebben een orange masker die nodig is voor het maken van afdrukken, maar eerder storend is als je gaat scannen. Het masker ontstaat automatisch tijdens de ontwikkeling en kan niet vermeden worden. Het masker kan ook een correcte digitalisatie bemoeilijken.

Bij positiefontwikkeling moet je andere produkten gebruiken en er is één extra stap dat doorlopen moet worden. De eerste stap is een klassieke monochrome ontwikkeling, waarbij je de mogelijkheid hebt de ontwikkeling sterker of zwakker te laten verlopen (push processing).

De temperatuur is van groter belang bij een kleurenontwikkeling. Vul je bad met water van 38° en plaats de verschillende recipiënten met de nodige produkten in het bad. Na ongeveer een uur hebben de produkten de juiste temperatuur. De juiste temperatuur is meer belangrijker voor de eerste baden, nadien kan je de temperatuur zeer langzaam laten zakken, bad per bad. Terwijl dat de produkten opwarmen in het badwater dan je de films om de spiraaltjes wikkelen.

Rechts een E-6 ontwikkelkit van Tetenal (positief). Ieder produkt moet voor gebruik verdund worden. Het verdund produkt bewaart niet goed. Voor de chromogene ontwikkeling (tweede ontwikkeling), moeten twee produkten gemengd worden juist voor gebruik. De produkten voor het bleken en het fixen zitten ook in twee flessen, maar je kan de behandeling simultaan laten gebeuren (beide produkten samen), of je kan de twee produkten in opeenvolgende baden gebruiken (sekwentieel). Om de produkten te verdunnen gebruik je best gedemineraliseerd water dat geen sporen op de emulsie achterlaat bij het drogen.

Het spoelen is zeer belangrijk en wordt vaak over het hoofd gezien (met als gevolg dat de ontwikkelde films niet goed bewaren). De film is niet gespoeld als je die een paar seconden in het water laat. De emulsie is half-doorlatend en de produkten die in de emulsie zitten komen slechts langzaam vrij. Een spoelbeurt, dat is de emulsie gedurende een minuut in het water laten en lichtjes schudden, water verversen en nog minstens tweemaal herhalen. De temperatuur van het spoelwater mag wat zakken na de ontwikkelfase.

-