Ontwikkelingsprodukten

Het resultaat van de ontwikkeling is sterk afhankelijk van de gebruikte produkten. Vooral de ontwikkeling (eerste fase van de volledige behandeling) is belangrijk.

De ontwikkeling is het omzetten van belichte zilverzouten in metallisch zilver, waarbij de ontwikkeling het volledig kristal zwart maakt. Het is de eerste fase van het volledig process, de volgende fasen zijn eigenlijk maar "afwerking".

Bij digitale fotografie heft men altijd te maken met eenzelfde sensor. Bij film speelt de gebruikte emulsie een rol, maar ook de gebruikte produkten en de manier van ontwikkelen een grote rol. Eenzelfde scene kan honderden verschillende foto's leveren.

De produkten voor ontwikkeling (ontwikkelaars) bestaan uit een mix van scheikundige stoffen:

• De ontwikkelaar die de zilverzouten zal reduceren tot metallisch zilver. Er bestaan hier verschillende produkten die anders reageren en een beeld met min of meer contrast produceren. Een veelgebruikte combinatie is metol en hydroquinone (beide produkten versterken elkaar)

• Een base (loog) omdat de reakties enkel vlot verlopen in een alkalisch medium. De reductie van het zilver maakt de emulsie zuur, waardoor de reductie plaatselijk afgezwakt wordt (compenserende werking). Deze compenserende werking is des te meer aanwezig als de base zwakker is en sneller geneutraliseerd wordt door de reductie van de zilverzouten.

• Een stabilisator die ervoor zorgt dat de produkten niet oxideren. meestal gebruikt men natrium sulfiet, die als bijkomend eigenschap heeft dat het de zilverkristallen lichtjes oplost, waardoor "het korrel" minder zichtbaar wordt. Bij "harde" ontwikkelaars zit er meestal geen sulfiet in de samenstelling: de baden bewaren niet lang.

• Een middel om sluiervorming tegen te gaan (ontwikkeling van niet belichte zilverzouten). De dosering hangt af van het gebruikte ontwikkelaar en zal ook een invloed hebben op de ontwikkeling (vertraging van de ontwikkeling in het algemeen). Men gebruikt meestal kalium bromide.

Een kenmerk is dat de produkten niet goed bewaren éénmaal ze gebruikt zijn geweest. Het is dus belangrijk alle films na elkaar te behandelen. Indien dit niet mogelijk is, wordt er iedere keer een deel van de oplossing gebruikt want vers gemaakte oplossing bewaart wat langer.

Bijna ieder fotograaf had zijn eigen formule voor het maken van de perfekte ontwikkelaar.

Een ontwikkelaar die gekenmerkt is door een sterke compenserende werking is Rodinal op lage concentratie (1:100) en lange ontwikkeltijd (1 uur). Rodinal is één van de eerste ontwikkelaars die de zilverzouten niet oplossen en dus gebruikt kon worden in processen met lange ontwikkeltijden. Opgelet, het produkt wordt tijdens de reaktie opgebruikt en men moet voldoende ontwikkelaar voorzien om de volledige film te behandelen: de tank moet dus een voldoende inhoud hebben, aangezien de concentratie van werkzaam produkt laag is.

Andere manieren om een compenserende werking te bekomen is een zwakkere base te gebruiken (die dan sneller plaatselijk uitgeput geraakt), de film minder vaak te schudden tijdens de ontwikkeling, of de film een aantal keren te spoelen (met zuiver water) tijdens de ontwikkeling. Enkel het gebruik van produkten op een lagere concentratie geeft betrouwbare en reproduceerbare resultaten.

Litho ontwikkelaars hebben een anti-compenserende werking (donkere delen worden volledig zwart) en worden gebruikt bij het maken van films voor verschillende drukprocédés (die enkel zwart OF wit kunnen produceren, en waarbij een gradatie bekomen wordt door het rasteren). De gebruikte produkten zijn hydroquinone (hoge concentratie), een sterke base en een lage concentratie aan natrium sulfiet.

Dan volgt een bad met alkali, waarbij de effektieve ontwikkeling gebeurt. De ontwikkeling wordt beperkt door de hoeveelheid ontwikkelstof die opgenomen is geweest. Het resultaat is een zeer gedetailleerd beeld met een wat lager contrast (de maximale zwarting wordt nipt bereikt).

Deze methode heeft een aantal voordelen, namelijk dat de ontwikkeltijd redelijk vrij gekozen kan worden. Het schudden en de temperatuur van het bad zijn ook van minder belang. De twee baden bewaren beter dan één gecombineerd bad. De methode kan echter niet bij alle films toegepast worden. Na deze methode is ook een stopbad nodig, maar de algemene timing is minder belangrijk.

Ontwikkelcentrales gebruikten deze methode om zeker te zijn van een correcte ontwikkeling, ongeacht de belichting: een overbelichting wordt immers beter weggewerkt (de curve die de belichting omzet in een zwarting is krommer en laat dus een grotere belichtingslatitude). Dan zijn de ontwikkelcentrales overgestapt op chromogene ontwikkeling die voor kleurfilm geschikt is (maar ook gebruikt kan worden voor chromogene zwart-wit films).