Orange masker

Wat is de reden van het orange masker op ontwikkelde kleurnegatieven? En hoe kan je die orange masker verwijderen?

De reden is zeer technisch en wordt veroorzaakt door de pigmenten die niet de juiste kenmerken hebben. De pigmenten die gebruikt kunnen worden moeten zeer specifiek zijn: ze moeten onzichtbaar zijn en pas zichtbaar worden tijdens de ontwikkeling op de plaatsen waar de zilverzouten gereduceerd worden. De keuze aan mogelijke pigmenten is eerder beperkt.

Negatieven worden vooral gebruikt om afdrukken te maken. Zoals gewone negatieffilm hebben de afdrukken drie lagen die gevoelig zijn voor het rood; groen en blauw.

Afbeelding 1
De pigmenten in de negatieven zijn deze van de subtractieve kleurmenging waarbij de cyan pigmenten de rood-gevoelige laag in de afdruk controleert, de magenta pigmenten de groen-gevoelige laag controleert en de gele pigmenten de blauw-gevoelige laag controleert. Vanwege de subtractieve kleurmenging moet je namelijk omgekeerd denken.

In de praktijk, als je de eerste grafiek bekijkt zie je dat de cyan pigmenten ook een invloed hebben op de groen-gevoelige laag en de magenta pigmenten ook op de blauw-gevoelige laag. Men gebruikt de termen hoofdabsorptie en nevenabsorptie. De plaats in het spectrum waar de gevoeligheid van het fotopapier ligt is aangeduid door de driehoeken.

Deze ongepaste filtering veroorzaakt een kleurverschuiving op de afdrukken die niet te corrigeren is met een normale filter, aangezien de ongepaste filtering afhankelijk is van de beeldinhoud (hoeveelheid cyan en magenta).

In de uitleg, laten we ons concentreren op de cyan pigmenten.

Hoe kunnen we dit probleem oplossen? We moeten een corrigerende pigment gebruiken op die plaatsen waar het cyan niet aktief is, en dezelfde fout veroorzaakt als het cyan pigment. We bekomen zo de volgende situatie:

• Niet-ontwikkelde negatief:
  » pigment is doorzichtig
• Negatief ontwikkeld, cyan belichte plaats:
  » het hoofdpigment controleert het rood (da's OK) [hoofdabsorptie], maar filtert ook het groen [nevenabsorptie]
• Negatief ontwikkeld, onbelichte plaats:
  » het correctie-pigment filtert enkel het groen (dat is het orange masker)

De filtering is nu onafhankelijk geworden van de beeldinhoud. Dit is een goede zaak, want deze filtering kan nu ongedaan gemaakt worden door een omgekeerde filter tijdens het maken van afdrukken. De kleurfout die door het hoofdpigment veroorzaakt wordt wordt niet opgelost, maar uitgebreid over het volledig beeld.

De kleur masker werd voor het eerst tegepast in 1950 en had tot gevolg dat de afdrukken van betere kwaliteit werden. Het masker is geen filter (dat over het volledig beeld werkt), maar enkel op de plaatsen waar de cyan en magenta pigmenten niet aktief zijn.

Bij het maken van afdrukken worden er compenserende filters gebruikt om de sterke groene onderdrukking tegen te gaan. Dankzij de betere kleurpigmenten is het tegenwoordig mogelijk negatief films te maken zonder een orange masker, maar de gewoonte is gebleven om dze masker te gebruiken bij negatief film voor afdrukken. Bepaalde fabrikanten hebben echter negatieffilm gemaakt zonder orange kleurmasker.

Dezelfde corretie moet plaatsvinden voor het magenta pigment, die ook effekt heeft op de blauw-gevoelige laag bij afdruk, en die dus ook gecorrigeerd moet worden.

Het masker is geen kleuring: het masker is enkel aktief op plaatsen waar er geen cyan (of magenta) aanwezig is, om de fout die niet aanwezig is te doen ontstaan, zodat de fout uiteindelijk kan weggefilterd worden bij het maken van afdrukken. De fout moet dus altijd aanwezig zijn, ofwel door de onvolkomen cyan pigment, ofwel door het masker.

Afbeelding 2
Maar een groene filter (die het groen vermindert = hogere densiteit, zie groene curve op hetzelfde grafiek) ziet er ook orangeachtig uit (de kleur van de ontwikkelde niet-belichte negatiefstrook). Het is enkel door het kleurspectrum te analyseren dan men effektief kan weten wat er gebeurt. Men had beter de naam groen⊖ (groen wegfilteren) en orange⊕ (orange doorlaten) gebruikt.

De groene⊖ filter filtert trouwens niet al het groen, maar zorgt ervoor dat de filtering overeenkomt met de ongewenste filtering door het cyan pigment. De groene curve komt overeen met het ongewenste deel van de curve van het cyan. Volgt u nog altijd?

Afbeelding 3
De afbeelding toont ons op een grafische manier het effekt. We tonen enkel de magenta en cyan lagen die gecorrigeerd moeten worden.

1. Geel correctiepigment aktief op de plaatsen waar het maganta niet ontwikkeld werd
2. Magenta hoofdpigment geactiveerd door de ontwikkeling van de zilverzouten in de laag
   Het magenta pigment filtert ook een beetje het geel, wat ongewenst is.
3. Magenta correctiepigment aktief op de plaatsen waar het cyan niet ontwikkeld werd
4. Cyan hoofdpigment geactiveerd door de ontwikkeling van de zilverzouten
   Het cyan pigment filtert ook een beetje het magenta, wat niet gewenst is.

Afbeelding 4
Deze afbeelding toont de absorptiecurve van het masker op een onbelichte plaats van het negatief. Het zijn vooral de groene en blauwe stralen die onderdrukt worden, het resultaat is een orangekleurige masker. De curve hangt af van merk tot merk en de correctie wordt automatisch bepaald bij het maken van afdrukken door het masker te analyseren op een onbelichte plaats van de negatief.

DIR (development inhibitor release) pigmenten zijn een speciale soort pigmenten die als het zilver gereduceerd wordt (en de pigmenten dus geactiveerd worden) de werking van de ontwikkelaar plaatselijk verminderen. DIR pigmenten hebben dus als effekt dat ze het contrast wat verminderen, maar ook dat ze het beeld schijnbaar scherper maken (scherpere overgangen). Dit compenserende effekt wordt ook toegepast bij bepaalde ontwikkelprodukten die voor zwart-wit fotografie gebruikt worden.

Negatief film gebruikt DIR pigmenten in de groen-gevoelige laag, omdat het beeld voor 70% in de groene laag gevormd wordt. Daardoor worden fijne details beter zichtbaar, terwijl dat het algemeen contrast van het beeld niet verhoogd wordt. De twee andere lagen dragen slechts weinig toe tot het zwart-wit beeld en hebben geen specifieke DIR pigmenten. Hier werken de DIR pigmenten in op dezelfde laag. (nota: sommige filmfabrikanten zoals Agfa gebruiken DIR pigmenten in alle lagen)

Diapositief film gebruikt hetzelfde effekt, maar hier specifiek om de kleurfouten van de gebruikte pigmenten tegen te werken. Het effekt van de DIR pigmenten is hier niet beperkt tot de eigen laag, maar reikt ook verder naar de bovenliggende lagen. Dit is wat we met positief film willen bereiken: als het cyan sterk ontwikkeld wordt, moeten de magenta en gele lagen minder ontwikkeld worden, om de kleurfout van de cyan pigmenten te reduceren (de cyan pigmenten filteren immers ook een beetje de andere kleuren en werken als een licht-orange filter).

Bij negatieffilm wordt de fout niet gecorrigeerd, maar uitgebreid tot het volledig beeld. Bij positieffilm wordt de fout lokaal gecorrigeerd door de mindere werking van de magenta en gele pigmenten, er ontstaat dus geen kleurmasker die het volledig beeld bedekt en bij het maken van afdrukken gecorrigeerd moet worden.

De correctie is niet perfekt (donkere partijen hebben een donkerblauwe schijn), maar in de praktijk is dit effekt verwaarloosbaar. Die donkerblauwe schijn wordt veroorzaakt door de mindere ontwikkeling van de magenta en gele pigmenten, ten gevolge van de cyan pigmenten.

Afbeelding 5
De afbeelding rechts toont het effekt op een diapositief beeld, waarbij het cyan pigment geactiveerd is geweest in een deel van het beeld. De andere pigmenten zijn niet geactiveerd door lichtstralen (het is het zilver dat geactiveerd wordt, niet het pigment, maar dat speelt geen rol in deze uitleg).

Het cyan pigment filtert ook het groen (voorgesteld door de magenta stippen bij de cyan pigmenten die geactiveerd zijn). Bij negatieven heeft het cyan pigment een invloed op de groen-gevoelige laag bij het maken van afdrukken, zoals we boven hebben gezien.

Bij de ontwikkeling van de dia wordt het magenta pigment onderdrukt op de plaatsen waar het cyan pigment ontwikkeld wordt. Het "gif" dat de ontwikkeling onderdrukt ontstaat bij de vorming van het cyan en is voorgesteld door een grijze wolk die gedeeltelijk naar de magenta laag migreert.

Het gevolg is dat de te sterke filtering in de cyan laag gereduceerd wordt door een mindere ontwikkeling in de magenta laag.

Overigens speelt de slechte filtering van het cyan (en magenta) pigment een mindere rol bij diapositieven omdat onze ogen een automatische correctie uitvoeren (onze ogen hebben een "automatische witbalans") . Bij negatieven moet de cyan pigment enkel de rood-gevoelige laag aktiveren, en niet de andere lagen.