Verschillende lichtbronnen geven “wit licht”. Niet alle spanjaarden hebben een snor en niet ieder wit licht is "wit". Het licht kan warmer of kouder zijn (meer roodachtig of meer blauwachtig): dit is de kleurtemperatuur van het licht en wordt op deze pagina besproken. Het licht van een TL buis is even "wit" als dat van de zon, en toch zien de foto's genomen onder TV-verlichting er vaak afgrijselijk uit: dit heeft te maken met de kleurweergave-index en metamerisme.
Lichtbronnen verschillen in kleurtemperatuur. De kleurtemperatuur werd vroeger bepaald door een gloeidraad sterk te verwarmen: hoe warmer de gloeidraad werd, hoe meer de kleur overging van rood over orange naar geel. De kleurtemperatuur van een gloeilamp is een doorlopende curve die van het infra-rood (warmtestralen) doorloopt tot in het ultra-violet (bij halogeenlampen).
Een klassieke gloeilamp (temperatuur van de gloeidraad ongeveer 3000°C) geeft vooral warmtestraling af, terwijl het licht van een halogeenlamp (temperatuur van de gloeidraad ongeveer 4000°) witter is. De temperatuur die gehaald wordt is zo hoog dat gewoon glas zou smelten: men gebruikt hier kwartzglas (kwartzglas heeft als bijkomende maar niet altijd gewenste eigenschap dat het de ultra-violette straling doorlaat). Lampen die in kweekbatterijen gebruikt worden geven nog meer warmte af dan een gewone gloeilamp. De volgende grafiek toont de uitgestraalde energie.
Een deel van de zonnestraling komt nooit op de aarde terecht omdat het door de dampkring gelukkig wordt tegengehouden, totaal (UV-C) of gedeeltelijk (UV-A en UV-B). De gevoeligheidscurve van onze ogen komt overeen met de lichtcurve van de zon.
Negatieven en dia's
Het opgenomen beeld op negatieffilm kan gecorrigeerd worden bij het maken van afdrukken (helderheid en kleurtemperatuur). Bij dia's is dit niet het geval: de dia is het uiteindelijk produkt.Daarom werden dia's in twee soorten uitgebracht (dit geldt ook voor cinema film): tungsten met een kleurtemperatuur van 3200°K voor gebruik binnenshuis en daylight (5500°K) voor buiten.
Kleurcorrectie: automatische witbalans
Videocamera's en digitale fototoestellen analyseren de heldere delen van het beeld en passen het beeld aan (automatische witbalans). Dit gebeurt juist voordat de afbeelding in JPEG opgeslagen wordt. In RAW vindt er geen kleurcorrectie plaats. Bij dia-films is er nooit kleurcorrectie: deze films zijn altijd gemaakt voor daglicht of flitslicht. Bij negatieven wordt de kleur automatisch gecorrigeerd bij het maken van afdrukken in de ontwikkelcentrale.De instelling van de witbalans wordt hier verder in detail besproken.
Geen echte kleurtemperatuur
Bij bepaalde "abnormale" verlichtingsbronnen zoals TL verlichting is de effektieve kleurtemperatuur weinig zinvol omdat kleurtemperatuur geen curve met een piek is, maar een grafiek met meerdere pieken (zie pagina over kleurweergave-index en metamerisme). Een TL lamp bestaat uit een buis gevuld met kwikdamp. De ontstoken lamp geeft UV-straling af, en de fosforlaag zet deze onzichtbare straling om in zichtbaar licht.De kleurtemperatuur wordt bepaald door de gebruikte fosforsoorten: goedkopere TL buizen hebben een zeer ongegelmatig verloop. Vaak worden er drie fosforsoorten gebruikt die de drie primaire kleuren weergeven. De drie individuele kleuren zijn niet meer zichtbaar met het blote oog omdat de fosforsoorten gemengd worden, maar de drie pieken zijn goed zichtbaar als men het licht door een prisma stuurt.
Men heeft de drie fosforsoorten gekozen om een zo mogelijk rendement te behalen. Om het verloop vlakker te maken worden er extra fosforlagen gebruikt: dit maakt de TL buis duurder, maar ook het electrisch rendement daalt omdat de extra fosforen een lager rendement hebben. TL lampen voor in de industrie (verlichting van loodsen en dergelijke) moeten vooral een hoog rendement hebben, terwijl TL lampen die thuis of op kantoor gebruikt worden een betere kleurweergave index moeten hebben.
Hoewel het in de meeste gevallen wetenschappelijk zinloos is, kan men toch een "kleurtemperatuur" van een TL lamp bepalen (een soort gemiddelde van de pieken). Men gebruikt dan niet de kleurtemperatuur in Kelvin, maar een notatie zoals 58W/840. 58W is het vermogen, en 840 de "temperatuur", dat overeenkomt met 4000°K en een kleurweergave-index van 80%. Andere veel voorkomende kodes zijn /830 (warmwit) en /865 (daglicht). De 900-reeks /930, /940 en /965 heeft een betere kleurweergave-index (90%) en is duurder.
Kleurtemperatuur en witbalans
