UV filter

Bij een fototoestel wordt er vaak een extra UV-filter verkocht, terwijl die totaal geen nut heeft voor het gebruik dat de klant ervan maakt.

Ben ik iets vergeten in mijn lijst van filters? Oh, ja, UV-filters. Dergelijke filters halen het UV-component uit het aanwezig licht. Nu is het wel zo dat we in België weinig last hebben van UV-straling, je kan dagen op het strand liggen en nauwelijks een bruine teint krijgen.

Van de minieme hoeveelheid UV-straling wordt nagenoeg alles door de lenzen zelf tegengehouden. Enkel het klein gebied tussen paars en UV-A (golflengte tussen 400 en 350 nm) wordt beperkt doorgelaten. Op de sensor zelf komt er dus nagenoeg geen UV stralen terecht.

Hoog in de bergen kan het nuttig zijn een UV-filter te gebruiken want daar is de hoeveelheid UV-straling merkelijk hoger. Aan zee heb je meer last van reflekties op het zand en het water (en hier biedt een polarisatiefilter soelaas). Volgens verkopers zou je altijd een UV-filter op je lens moeten hebben want het maakt de beelden zuiverder (vertaald: de winstmarge op UV-filters is heelwat hoger dan op de fototoestellen zelf).

We hebben weinig last van UV-straling in België en Nederland. De kinderen met Xeroderma pigmentosum (de "kinderen van de maan" omdat ze enkel 's nachts buiten mogen) zullen mij hier wel tegenspreken, maar ze krijgen al huiduitslag als ze een onbeschermde halogeenlamp gebruiken (een halogeenlamp met enkel de kleine kwarts lamp, van zodra de halogeenlamp in een glazen ballon zit of beschermd wordt door een glazen voorplaat wordt de UV straling tegen gehouden).

De minpunten van dergelijke filters zijn echter legio: iedere filter vervormt het beeld een beetje (hoe duurder je lens, hoe sterker de UV-filter storend werkt). Uit onderzoek is gebleken dat sommige filters totaal waardeloos zijn (en je kan het niet "zien", bij een polarisatiefilter is het effekt altijd merkbaar). Je had evengoed een stuk vensterglas kunnen gebruiken.

Als je vind dat de foto's er te blauw uitzien, dan kan je een "warming filter" gebruiken. Deze filters hebben wèl een effekt, en filteren terloops ook het UV-component, mocht je echt de noodzaak voelen alle sporen van UV-straling tegen te houden. De positieve effekten die aan UV-filters worden toegeschreven en de negatieve die je erbij moet nemen kunnen evengoed bekomen worden met photoshop. Als een foto te blauw uitziet, dan is het omdat het fototoestel defekt is, of je foto's in de schaduw neemt (onderwerp belicht door de blauwe hemel).

Een lijstje van de negatieve effekten (ik ga het maar in het vet zetten):

• Oorzaak van flares en spookbeelden, vooral bij frontaal licht, niet enkel bij heldere lichtbronnen maar zeer goed zichtbaar 's nachts (straatverlichting)
  Voorbeeld derde foto rechts.

• Beeldonscherpte, ieder stuk glas in het lichtpad betekent twee lucht-glas overgangen meer, met bijhorende refraktiestoringen.

• Kleurdenaturatie, de verhouding van de verschillende lichtfrekwenties wordt verstoord, waardoor de werking van de automatische witbalans in de war gestuurd kan worden.

• Lichtverlies, zelfs in het doorlaatgebied haalt de UV-filter een deel van het licht tegen (in het slechtste geval wordt 30% van het zichtbaar licht tegen gehouden).

Zoals je kan zien op de foto's: een UV-filter heeft weinig effekt. In het ergste geval kan het de kleurbalans van je fototoestel in de war sturen. Als je de eerste en tweede foto vergelijkt (zonder en met), dan is de foto zonder filter heelwat beter.

Spookbeelden zijn heel goed te zien op de derde foto rechts. Terwijl bij een normale belichting het beeld er redelijk normaal uitziet, verandert het plaatje compleet bij nachtfotografie en sterke lichtpunten. Iedere lichtbron heeft een tweede (en zelfs een derde) spookbeeld, veroorzaakt door de weerkaatsing op beide kanten van de filter.

Wat soms wèl nuttig kan zijn is een extra infra-rood filter (d'er zit er al een in het toestel zelf, maar soms schiet ie tekort). Een extra infra-rood filter (dat soms zeer nuttig kan zijn) is echter nergens te krijgen...

En ik zal het grappigste voor het laatst houden: CCD-SENSOREN ZIJN HELEMAAL NIET GEVOELIG VOOR UV-LICHT. Eén van de problemen waarmee de makers van de Blu-Ray DVD recorders te kampen hebben is namelijk… de ongevoeligheid van de sensoren voor het gebruikte licht.

Heb je je trouwens al eens afgevraagd waarom de makers van videocamera's en fototoestellen hun apparaat wel uitrusten met een IR-filter, maar niet met een UV-filter? In de tabel rechts zie je de spectrale gevoeligheidscurve van verschillende sensoren. Fototoestellen gebruiken een standard CCD sensor, de andere sensoren zijn specifiek bedoeld voor technische toepassingen waar een breed spectrum wèl nodig is. Het zichtbaar licht gaat van 400nm tot 750nm. Onze fotosensor is niet gevoelig voor golflengtes boven 400nm (ultra-violet), maar wel zeer gevoelig voor golflengtes lager dan 750nm (infra-rood). De storingen veroorzaakt door de UV-filters treden wel op in het zichtbaar spectrum!

De tweede grafiek toont ons het frekwentieverloop van de ingebouwde bandpass filter. De UV-straling wordt tegen gehouden (terwijl dit niet strikt noodzakelijk is) maar een klein deel infra-rode straling kan door de filter. De uiteindelijke spectrale gevoeligheid is het produkt van de filterdoorlaatcurve en de sensorgevoeligheid.

Film is wèl gevoelig voor ultra-violet. Toen ik nog met film werkte heeft de verkoper mij nooit een UV-filter aangesmeerd bij de aankoop van mijn fototoestel. De verkoper zou mij zelfs raar bekeken hebben als ik toen een UV-filter gevraagd zou hebben!

Mailtje ontvangen:
“Hallo Marc,
Vraag van een beginner.
Je artikel "De nutteloze UV filter" is zeer overtuigend. Maar is zo'n filter niet nuttig om je dure lens te beschermen tegen beschadigen van de lens of gebeurd dat zelden of nooit bij normaal gebruik?
Als je tijd hebt voor een reaktie alvast bedankt,”

Dit is de wereld op zijn kop als een UV-filter verkocht wordt als lensbescherming! Mijn laatste lens heeft een diameter van 82mm. Dit wordt dus een zeer dure lensbescherming als ik daarvoor een UV-filter zou moeten gebruiken! Normaal wordt de lenskap gebruikt als lensbescherming, daarvoor is die kap gemaakt (je gebruikt die dus niet als UV-filter, hoewel die òòk UV straling tegen houdt). Ik werk met digitale fototoestellen sinds 2004 en nooit is mijn lens beschadigd. Na het nemen van de foto's steek ik m'n reflex terug in mijn rugzak. Het is een gewoonte. Ook gebruik ik nooit de draagriem: zo ben ik verplicht het toestel vast te houden met beide handen (de lens alléén weegt een kilo) en let ik automatisch op dat het toestel niet beschadigd wordt.

De grafiek hierboven toont de absorpsiecurve (rood) en de doorlaatcurve (blauw) van een UV-filter. De UV-straling wordt keurig tegen gehouden (zelfs vensterglas houdt UV straling tegen!), maar ook een deel van het zichtbaar licht gaat verloren: in het beste geval is dat 5 à 10 %. In de toepassingen waarbij een UV-filter aangewezen is (fotografie hoog in de bergen) is dit verlies zonder gevolg, er is toch genoeg licht. Maar de meeste fotografen laten de filter echter op hun lens als ze dan in een kerk fotograferen.

Laten we toch eerlijk zijn: ik heb twee nuttige toepassingen van de UV-filter gevonden:

1. Het verminderen van “purple fringing” of kleurfouten. Deze fouten worden veroorzaakt door het verschillend brekingsindex van glas voor de verschillende kleuren. Een UV-filter vermindert het paars component, de fout wordt dus minder zichtbaar. Je zal heelwat moeten experimenteren, want niet alle filters verminderen het paars component: probeer ook een haze-filter en een warming filter. Met een goede optiek heb je geen last van chromatische aberraties: de UV-filter is dus een noodoplossing.

2. Je gooit een kwak gelatine op de UV-filter en je hebt een prima softfocus lens (zonder dat je de lens zelf vuil moet maken).

Zonder filter	Met UV filter

Voorbeeld van flares door UV filter
(veroorzaakt door de sterke puntlichten)

Paginas die volgens Google je zouden kunnen interesseren