Fotografie

We leven niet in een bubbel, we nemen informatie op via kranten en tijdschriften, we raadplegen boeken en lezen fora. Als je nuttige informatie wenst te verspreiden is het interessant je bronnen te citeren, dat geeft meer waarde aan je woorden. Je bronnen citeren kan je doen door bijvoorbeeld een verkleinde weergave van de pagina waaruit je de de informatie haalt te tonen.

Auteursrecht

Als basis wat betreft het auteursrecht geldt de Berner Conventie (1886). Europa heeft de teksten overgenomen, maar de verschillende landen moeten deze teksten omzetten in nationale wetten. Er kunnen dus verschillen zijn (de formulering kan anders zijn), maar de basisregels zijn identiek.

We gaan ons hier verder concentreren op het gebruik van fotografisch materiaal op onze eigen website.

Als je een afbeelding in het groot gebruikt laat je eigenlijk uitschijnen dat jij de maker bent. De afbeelding vult de volledige webpagina, of toch een groot deel ervan. Dat mag je eigenlijk enkel doen met je eigen beeldmateriaal, of materiaal die vrij van rechten is. Een voorbeeld is creative commons, afbeeldingen die je vrij mag gebruiken, maar waarvan de auteursrechten behouden blijven (je moet de bron vermelden). De afbeeldingen zijn dus niet volledig vrijgegeven, maar je moet geen auteursrechten betalen als je de afbeeldingen gebruikt. Er kunnen ook extra regels zijn, bijvoorbeeld "enkel niet-commercieël gebruik toegestaan" (dus op persoonlijke websites, maar niet op een website van een bedrijf).

Afbeeldingen voor op je website of in folders kan je ook kopen (zie lager), de tarieven zijn bijzonder interessant.

Om auteursrechten te kunnen innen op een foto moet er enige vorm van creativiteit zijn. Foto's van alledaagse voorwerpen of foto's die bijvoorbeeld door google street view genomen kunnen worden kunnen moeilijk aangezien worden als een een creatief werk met een eigen inbreng. Het is echter de rechter die dat moet beslissen, en die kan oordelen dat de foto van een ei een creatieve inbreng van de fotograaf nodig was (wit of bruin). Stockfoto's die op verschillende plaatsen gebruikt worden worden niet noodzakelijkerwijze aangezien als auteursrechterlijk beschermde werken.

Citaatrecht

Dit wordt bijvoorbeeld gedaan door google news die een kort fragment uit een nieuwartikel citeert, en daar ook een miniatuur bijplaatst (dit artikel heb ik geschreven ten tijden van de moord op Ilse Uyttersprot). Google mag de nieuwkoppen citeren, dat is zelfs voordelig voor de uitgevers, die daardoor extra bezoekers op hun website krijgen.

Wanneer mag je citeren en hoe? Je mag citeren als je daarvoor een doel wilt bereiken: dit kan zijn: kritiek of discussie (je gebruikt of weerlegd de aangehaalde argumenten in je eigen werk), recensie (van een boek), verduidelijking bij een wetenschappelijk of technisch werk (bijvoorbeeld: het citaat is zo goed dat je het eigenlijk niet beter kan formuleren). Citaatrecht is ook mogelijk bij het vermelden van nieuwsfeiten. Dit was al vermeld in de Berner Conventie, maar is niet overgenomen in nationale wetteksten, terwijl het constant gebruikt wordt (samenvatting van de kranten, en dergelijke).

De bron moet natuurlijk gespecifieerd worden, en je mag niet citeren uit werken die verboden zijn. "Werken die verboden zijn"? Wat moet ik mij daarbij voorstellen? Je mag bijvoorbeeld niet citeren uit een artikel dat uitlegt hoe je een bom kan maken. Het is ook verboden te citeren uit werken die nog niet gepubliceerd zijn geweest (publiek zijn gemaakt).

Afbeelding auteursrechterlijk beschermd of niet?

Dit is tegenwoordig de meest betrouwbare manier om de copyright te laten gelden, de informatie zit in de foto zelf ingebakken en wordt meegenomen als je de foto download. Als je een foto van het internet haalt, dan weet je soms jaren later niet meer wat het contekst was. Een digitale afbeelding daartegenover verbleekt niet, en de headers van de foto blijven bestaan.

Vroeger toonde facebook zelf automatisch deze informatie als er een foto met ingevulde copyright headers getoond werd, maar tegenwoordig sta je alle rechten op je foto's af als je naar facebook of instagram uploadt, waardoor facebook ook de copyright informatie verwijdert. Als ik een foto op het internet plukt (wie doet dat eigenlijk niet), dan controleer ik altijd de headers van de foto. Bij de foto uit het nieuwsblad-artikel was er geen copyright informatie in de foto aanwezig.

Een bedrijf dat zich professioneel opstelt moet ervoor zorgen dat de foto's die gebruikt worden een copyright-vermelding hebben, daarvoor zijn er voldoende technische middelen. Zo kunnen de webbouwers die de foto willen gebruiken nagaan of er auteursrechten op de foto gelden of niet. Je kan de copyright informatie automatisch opnemen in de foto zelf (in te stellen in het fototoestel), maar er bestaan ook programma's om automatisch beeldmateriaal van een copyright-vermelding te voorzien. De mensen die de afbeelding willen gebruiken kunnen dan de rechtenhouder contacteren.

Geen copyright informatie opnemen is eigenlijk profiteren van de mensen die een foto in goeder trouw gebruiken omdat de foto vrij van rechten lijkt, maar het is wettelijk niet verplicht om een copyright informatie te plaatsen. Je moet er dan altijd van uitgaan dat de afbeelding beschermd is en niet gebruikt mag worden, behalve in een citaat.

Je kan google gebruiken om te zoeken naar afbeeldingen: zie je de afbeelding op verschillende sites en staat er ergens een Copyright vermelding, dan kan je ervan uitgaan dat de afbeelding auteursrechterlijk beschermd is. Het is voldoende dat er een ©- aanduiding staat op één webpagina, de andere websites hebben de afbeelding gewoon gecopieerd zonder bronvermelding.

Er zijn verschillende bronnen waar je afbeeldingen vrij van rechten kan binnenhalen: Wikipedia (ze gebruiken doorgans de "creative commons" licentie). Opgelet op sites die rechtenvrije beelden aanbeden: het is niet ongewoon dat tweederangsfotografen afbeeldingen op die site plaatsen, om dan later te controleren wie de afbeeldingen op zijn website gebruikt. Er vant dan een brief van een advokaat in je bus met de vraag om honderden euro's te betalen. Veel mensen zijn daardoor afgeschrikt en betalen de som.

Het is vaak veel beter afbeeldingen te kopen: heb je echt een afbeelding nodig (op je website, op folders, enz) en je kan het citaatrecht niet laten gelden (op een folder zal het zeer moeilijk zijn), dan kan je afbeeldingen kopen voor een paar euro's. Jaren geleden, toen ik websites voor klanten ontwikkelde en ik beeldmateriaal nodig had, dan kocht ik regelmatig afbeeldingen op Shutterstock. Je bent dan zeker dat je niet vervolgd gaat worden, je mag de afbeeldingen vrij gebruiken. Je krijgt een faktuur, en de foto's zijn getagd met het faktuurnummer en je naam in meta-data.

Wat hebben we vandaag heleerd?

Ik heb mij vroeger reeds bezig gehouden met het portretrecht, het auteursrecht en het citaatrecht als fotograaf bij een vzw.

• Het portretrecht (bij het werken met modellen) komt hier aan bod:
  Model Release Form en
  Portretrecht en auteursrecht

• Het auteursrecht bij het fotograferen van openbare gebouwen wordt vergeleken met het recht in andere europese landen (panoramavrijheid).

• Het citaatrecht wordt op deze pagina besproken.

Je mag auteursrechterlijk beschermd werk citeren: een kort fragment als je een tekst citeert. Bij een afbeelding moet je geen uitsnede maken, maar het is niet de bedoeling dat de afbeelding het belangrijkste element van de pagina wordt (dus: verkleinen). De bron moet vermeld worden, behalve als het zeer duidelijk is door een tekst die in de foto opgenomen is. De bron kan je aangeven in de lopende tekst of als voetnoot. Wetenschappelijke werken centraliseren alle referenties naar citaten op een aparte pagina of op het einde van het artikel om te doorlopende tekst niet te verzwaren. Bij een webpagina is het beter de referentie te plaatsen onder of boven de afbeelding als dat technisch mogelijk is met de pagina-indeling.

Wat het verkleinen betreft: er bestaan hier geen vaste normen. Als ik een fotografisch werk citeer, dan gebruik ik een maximale afmeting van 400×300 pixels. Toen ik websites begon te maken was de schermresolutie 800×600 pixels, en een afbeelding vulde 1/4 van het scherm. Een advokaat heeft mij toen verteld dat dit een aanvaardbare afmeting was (in het jaar 1999). Ik blijf bij deze maximale afmetingen en ik zou je niet aanraden groter te gaan.

Het citaat moet relevant zijn, je mag geen afbeeldingen gebruiken (zelfs verkleind) om je pagina op te fleuren. Je mag dat enkel doen met eigen werk, of werk dat je gekocht hebt. De geciteerde afbeelding moet de tekst verduidelijken. Als je een boek koopt, dan krijg je geen rechten op de teksten of foto's. Je moet expliciet de rechten kopen, los van de drager.

Lees verder: een praktisch geval met Permission Machine