De panoramavrijheid is de mogelijkheid om kunstwerken te fotograferen zonder auteursrechten te moeten betalen. De panoramavrijheid is van toepassing in Nederland, Duitsland en de meeste angelsaksische landen, maar niet in België en Frankrijk, waar het "droit d'auteur" (auteursrecht) primeert.
Een kunstenaar die een muziekstuk maakt wordt betaald bij de uitvoering ervan. Dit is een normale manier van doen en wordt in het algemeen aanvaard. Wie een fuif of samenkomst organiseert waar muziek gespeeld wordt moet in België de Sabam en "billijke vergoedingen" betalen. Ook een schrijver krijgt een vergoeding per uitgegeven boek, en er is een belasting op printers, copieertoestellen en dragers zoals CD-ROMS (die in theorie naar de schrijvers zou moeten gaan (reprobel))
In Frankrijk en in België moeten er auteursrechten betaald worden bij het fotograferen van gebouwen waarvan de ontwerper nog geen 70 jaar gestorven is. De auteursrechten zijn enkel van toepassing op gebouwen die opvallend zijn en waarbij duidelijke de inbreng van de architect of ontwerper zichtbaar is. Auteursrechten zijn niet van toepassing op standaard-gebouwen.
Het fotograferen voor privé-gebruik kan geen kwaad, maar dat is niet het geval indien de foto's op een commercieele site geplaatst worden (waarbij mensen geld kunnen verdienen). En facebook is een commercieele onderneming, dus wie foto's op instagram of facebook zet moet in theorie auteursrechten betalen.
Ook betreft het foto's van het kunstwerk zelf, niet foto's van reproducties, daarom zijn deze foto's van afbeeldingen die vroeger in het Atomium te zien zijn wel toegelaten... Hoewel er op deze afbeeldingen in theorie ook auteursrechten te betalen zijn, voor zover de tekenaar nog terug te vinden is.
De panoramavrijheid, de vrijheid van het fotograferen van gebouwen en kunstwerken is in de meeste europese landen van toepassing. Het betreft alle gebouwen en kunstwerken die zichtbaar zijn vanaf de straat en vast opgesteld zijn. Een tijdelijke constructie is dus niet inbegrepen in de panoramavrijheid (bijvoorbeeld Cristo die één of ander gebouw inpakt).
Europa
Europa wilt de vrijheid van panorama harmoniseren. Maar in plaats van meer vrijheid, wilt Europa meer restricties invoeren, dus nog meer belastingen, nog meer ambtenarij en regelneverij. En het is net name een liberaal die voor een strengere regelgeving gezorgd heeft. Uiteindelijk werd het voorstel weggestemd, zodat er geen harmonisering komt (noch in de ene, noch in de andere richting).Voor de meeste Europeanen zijn auteursrechten op gebouwen een dubbel unfaire maatregel:
- Waarom moeten we geld betalen aan erfgenamen van een architect of ontwerper die niets met het kunstwerk te maken hebben?
- Waarom moeten we tweemaal betalen voor een kunstwerk? (de meeste van deze kunstwerken worden reeds met belastingsgeld betaald en met belastingsgeld onderhouden)
Het is ook niet duidelijk over welke werken het gaat. Het Atomium is bijvoorbeeld auteursrechterlijk beschermd, maar de Eiffeltoren niet... Overdag, dan wel te verstaan, want de verlichting is dan weer wel beschermd.
Van het Atomium is de ontwerper in 2005 overleden, de foto's zullen pas vrij van rechten worden worden na 2075, en dit terwijl het Atomium het standaard-beeld van Expo 58 was, zie afbeelding rechts (toen was er nog geen sprake van auteursrechten). Sinds Sabam de auteursrechten van het Atomium int zoeken ze via Google Image alle vermeldingen van het woord "Atomium" op en sturen ze een faktuur naar de site eigenaar (91.65€/maand en per foto).
Wat Google zelf betreft: ook op de afbeeldingen in Street View die het atomium tonen moet er in theorie auteursrechten betaald worden. Maar Google is nu eenmaal groter (veel groter) dan Sabam, en het is onwaarschijnlijk dat Google ooit een faktuur zou betalen, want dit zou een precedent creëren.
Het is zo dat dergelijke afbeeldingen van bekende (en soms beschermde monumenten) zeer goed zijn voor het toerisme. Het geld dat vergaard wordt, gaat trouwens niet naar de restauratie van het Atomium (dit gebeurt met belastingsgeld), maar naar de erfgenamen.
De atomium, zoals gezien met Google Maps
Hier gecensureerd voorgesteld.
Ook het Europees parlement dat in België gelegen is, is auteursrechterlijk beschermd. Bij de nieuwsgaring krijgen de cameramensen de opdracht de europese vlaggen te filmen, met op de achtergrond (en onscherp) de europese gebouwen.
Het Atomium had vroeger geen glanzende oppervlakte, het gebruik van het spiegelend effekt is niet voorzien door de ontwerper. De erfgenamen van de ontwerper kunnen daarvoor niet vergoed worden.
Algemene regelgeving (jurisprudentie)
De algemene regel bij het fotograferen is dat als het gebouw niet het onderwerp van de foto is, er geen auteursrechten betaald moeten worden. Deze regel is ook van toepassing bij het filmen: het zou anders nagenoeg onmogelijk zijn nog films te maken in Frankrijk. Het gebouw mag zichtbaar zijn, maar het mag slechts een deel van het landschap vormen: in Frankrijk zijn landschappen niet beschermd.Beroepsfotografen die in België of Frankrijk werken nemen dus best geen beschermde gebouwen als achtergrond bij het fotograferen van trouwfeesten en dergelijke, omdat vaak het gebouw hier voor een groot deel in beeld is.
Auteursrechten op gebouwen zijn unfair
Ik ben dan ook voorstander van het afschaffen van het auteursrecht en het invoeren van een volledige panoramavrijheid zoals in de meeste europese landen:- De ontwerper is reeds betaald geweest (vaak door belastingsgeld, als het een kustwerk op het publiek domein betreft)
- Het is moeilijk te achterhalen welke gebouwen wel beschermd zijn, en welke niet (en zelfs wanneer!). Er staat geen bord bij beschermde gebouwen.
- Bij een landschap: wanneer is een beschermd gebouw zodanig in beeld dat er auteursrechten betaald moeten worden? Er wordt nooit over percentages beeldvulling gesproken.
- Waarom moeten de erfgenamen (die niets met het kunstwerk te maken hebben) ook vergoed worden?
- Iedereen die vakantiefoto's met de Atomium op de achtergrond op een sharing-site zoals facebook plaatst riskeert een boete. Het zijn altijd de kleinen die moeten betalen (bijvoorbeeld eigenaars van een kleine website waarop toevallig foto's van het Atomium staan), nooit de grote bedrijven zoals facebook en instagram, die daarmee veel geld verdienen.
Een ander interessant artikel over beeldrecht (en in dit geval meer specifiek over citaatrecht) is hier te vinden.
