Studioverlichting

Als je begint met een fotostudio kan je gewone lampen gebruiken voor de verlichting (continu licht). Je hebt het voordeel dat je niet moet investeren in studioflitsers en toch kan je zien of studiofotografie iets voor jou is.

Naast de helderheid en kleurtemperatuur (meer naar het rood of meer naar het blauw) speelt ook de kleurweergave-index een rol. Bepaalde lichtbronnen hebben een continu spectrum (gloeilampen en studioflitsers), andere lichtbronnen hebben een gebrekkig spectrum (TL en LED).

Zet niet één lamp mlinks en één lamp rechts (dan bekom je een akelige vlakke foto zonder relief, maar zet ze uit elkaar aan één kant om het relief te accentueren. Door strooilicht is er voldoende licht in de schaduwpartijen. Dankzij de staanders kunnen de lampen gericht worden.

Als je spots (PAR lampen of gelijkaardig) in plaats van werflampen gebruikt moeten ze op redelijke afstand van het model geplaatst worden (minstens 3 meter) omdat de lichtbundel te geconcentreerd is.

Met goede redenen wordt er aan nieuwe fotografen verteld: “probeer het eerst met werflampen om te zien of studio-fotografie iets voor jou is”. Met deze lampen kan je experimenteren met de plaatsing van de lampen en je ziet direct het resultaat.

Voor de totale verlichting (algemeen, model en accentverlichting) moet je rekenen op een vermogen van minimum 1000 watt (halogeen) als je geen al te lichtsterke lenzen gebruikt (kitlens). Gebruik je een lichtsterke lens (ƒ/2.8), dan kan je volstaan met een totaal vermogen van 500W, en werk je met een lens op ƒ/1.4, dan is 150W voldoende. In ieder geval is een statief aangewezen, want je zit met relatief lange sluitertijden. Je fototoestel zal automatisch de juiste witbalans instellen als er geen extern licht aanwezig is (buitenlicht).

Bij studio-fotografie (met flitsers) wordt de gevoeligheid ingesteld op een minimum (ISO 100), maar de meest moderne digitale fototoestellen kunnen redelijk hoog gaan in de ISO-waarden zonder dat er ruis zichtbaar is. De betere fototoestellen kunnen relatief hoog in de ISO waarden gaan zonder overmatig ruis: daar waar je vroeger 500W nodig had volstaat nu 200W.

Opgelet: werflampen en spots geven sterke schaduwen (hard licht). Zorg ervoor dat het grootste deel van het licht indirect is (reflektiescherm of witte muur). Je kan ook piepschuimplaten op een lichte frame monteren. Ook voor het model is dit aangenamer, want hij moet niet in het licht van de spot kijken! Bij indirecte verlichting gaat echter meer dan de helft van het licht verloren. Je kan jhet harde licht van werflampen beperken door een aantal zwakke werflampen op een kleine afstand van elkaar te plaatsen.

In plaats van indirect licht te gebruiken kan je ook een doek of douchegordijn opspannen op een frame en die tussen de lichtbron en het onderwerp plaatsen. Kies een frame die voldoende groot is (even groot als het onderwerp als het kan) om een evenwichtige lichtverdeling te bekomen. In fotografietermen noemt dit een scrim of scherm.

Hard licht is niet per definitie slecht, maar het is moeilijker werken met hard licht (minder vergevingsgezind). Zacht licht geeft ook een meer flatteus beeld en de nabewerking kan beperkt zijn. De plaatsing van de lichtbronnen is nog belangrijker met hard licht. Om een natuurlijker effekt te hebben moeten de lichtbronnen zo ver mogelijk geplaatst worden.

Hard licht laat de struktuur beter uitkomen is is aangewezen bij food phototography (accentverlichting samen met zacht licht). Bij modellenfotografie heb je meer reflekties op de huid met hard licht en is een fond-de-teint noodzakelijk.

Bojan Studiofotografie Denis Wöhler

Ik zou zeggen: als je niet wilt investeren in studio-flitsers, investeer dan in een lichtsterke lens (een prime lens Sigma 50mm ƒ/1.4 (APS-C) of Sigma 85mm ƒ/1.4 (full frame) zijn een uitstekende keuze). Deze lens moet je niet noodzakelijk op zijn grootste opening gebruiken in de studio, maar de lens zal je ook nog kunnen gebruiken in andere omstandigheden (nachtfotografie). Met de hoge gevoeligheid van de huidige fototoestellen is een ƒ/2.8 lens heel geschikt in de studio.

Er worden bijvoorbeeld drie paraplu's verkocht (eerste advertentie). De paraplus gebruiken compact TL-lampen (daarover later meer). De lampen hebben een vermogen van 36W, wat een effektief vermogen van 180W zou betekenen. Ik kan nog altijd vermenigvuldigen, en 36 × 3 is eerder 108W dan 180W. We hopen dat het een fout van een dyslectische schrijver is. Het is wel zo dat een lamp van 36W ongeveer evenveel licht geeft als een gloeilamp van 150W. Met deze set moet je dus een lichtsterke lens gebruiken, een statief, en/of hoog gaan in de ISO-waarden (twee voorwaarden moeten voldaan worden).

De belichtingsset is niet echt geschikt voor analoge fotografie, vanwege de relatief lage lichtopbrengst. Met film kon je binnenshuis nooit fotograferen, met film op 400ASA lukte het nipt als je een gevoelige lens en een statief had.

TL-lampen zijn in het algemeen niet zo geschikt voor fotografie. De kleur klijkt wel wit te zijn, maar het spectrum zit vol pieken en gaten. Er is een piek bij groen en een dip bij geel, waardoor de foto's er onaangenaam uitzien. Onze ogen corrigeren automatisch dit fenomeen, maar het fototoestel heeft daar moeite mee. Het specifiek effekt heet metamerisme. Er bestaan TL lampen die in studio's gebruikt kunnen worden, maar de prijs voor één lamp is een veelvoud van de prijs van een volledige set (dergelijke lampen worden bijvoorbeeld in drukkerijen gebruikt waar afdrukken gecontroleerd moeten worden).

De tweede advertentie bevat ook onnauwkeurigheden. De set gebruikt "gloeilampen" van 105W (maar in feite zijn het compacte TL lampen van 36W).

Het totaal vermogen is in totaal 840W, en dat is ruim voldoende om de softbox te doen smelten: een klein electrisch vuurtje voor in de badkamer verbruikt 500 à 1000W en je legt er toch geen doek over? Het betreft hier een vergelijking met een gloeilamp: de softboxen geven evenveel licht als een gloeilamp van 840W.

Het vermogen van 840W zal je echt nodig hebben, want een softbox (in tegenstelling tot een paraplu) slurpt ongeveer de helft van het beschikbaar vermogen op.

En dan is er nog de commercieele zever “ultieme verzachting van de lichtstraal...”: daarvoor heb je een softbox nodig dat groter is dan het onderwerp. In vergelijking met een paraplu heb je inderdaad zachter licht, maar "ultiem" is toch nog iets anders.

De studio-lampen met continu-verlichting hebben een stroomaansluiting nodig. De lampen kunnen niet op verplaatsing gebruikt worden. Met de nieuwe led-lampen is het wel mogelijk een set op batterij te ontwerpen, maar de batterij moet nog altijd redelijk zwaar zijn (zoals studio-flitsers op batterijen). Voor continu-licht heb je minstens 2500 lumen nodig, zeker als je een kleine softbox gebruikt. Om aan zo'n vermogen te geraken heb je een gloeilamp nodig van 180W (halogeenlamp), met een led-lamp is het verbruik ongeveer 18W.

Studio's waar hoofdzakelijk met constant licht gewerkt wordt (voornamelijk voor produktfotografie) zijn allemaal aan het overschakelen naar dergelijke ontladingslampen. Televisiestudio's werken tegenwoordig enkel nog met dergelijke lampen: er is dus zeker niets mis met zulke lampen!

Dimmen van werflampen of ontladingslampen is niet mogelijk, je zal de volledige lamp moeten verplaatsen. Als je de afstand lamp-model verdubbelt, dan ontvangt het model 1/4 van het licht.

Met de zware verlichting kan het model zijn ogen niet constant open houden en in de zomer wordt het onhoudbaar warm in de studio. Het grote pluspunt van continu-lampen is dat je precies weet hoe de foto eruit zal zien, maar in het algemeen zijn lampen een noodoplossing ten opzichte van echte studio-flitsers.

Gebruik slechts één soort lamp in je studio, dus geen gewone gloeilampen mengen met halogeenverlichting of metaal-halogenide lampen. Ieder soort lamp geeft een verschillend soort licht, en gecombineerd is het effekt verschrikkelijk. Aan de ene kant heeft het model een groene teint, aan de andere kant roze uitslag. Maar je kan natuurlijk bewust met dit effekt spelen door gekleurde filters te gebruiken: bijvoorbeeld normale belichting en een blauwe straal als tegenlicht. Hier moet je wel echt met kleurfilters gaan werken en geen gebruik maken van de gebrekkige kleurweergave index van de gebruikte lampen.

De lamp kan enkel inschakelen in koude toestand, maar er worden geen storingen geproduceerd als de ontsteker de lamp probeert in te schakelen in warme toestand. Eenmaal afgekoeld (dit kan een paar minuten duren) schakelt de lamp automatisch weer in.

Een normale flitser (richtgetal = 20) produceert ongeveer 40 watt-equivalent (joule) aan licht, om met gloeilampen een identieke uitlichting te bekomen heb je een lamp van 500 watt nodig wegens het laag rendement. De flitser op je fototoestel geeft dus evenveel licht als een werflamp van 500W! De flitser in je fototoestel heeft meestal een richtgetal van 13 en is dus ongeveer 2.5×: zwakker.

-